Het belang van aanraking
Sociale relaties zijn belangrijk voor het menselijk evenwicht, zowel op lichamelijk als op psychisch vlak
In deze tijden van fysieke afstand als gevolg van de pandemie is het belangrijk niet te vergeten dat onze menselijke soort bij uitstek sociaal en lichamelijk is. Het contact met onze medemens is fundamenteel voor ons evenwicht. Het gebruik van de telefoon of het internet is niet voldoende om aan deze behoefte te voldoen. Al onze zintuigen moeten geactiveerd worden, anders geraken we uit balans. Uit statistisch onderzoek is gebleken dat wie geen partner of compagnon heeft, maar regelmatig een huisdier, hond, kat of konijn knuffelt, minder vaak naar de dokter gaan.
De tastzin:
Zodra ze geboren zijn, worden onze pasgeborenen getroost door het contact met de huid van de moeder en de vader. Het is vooral dit zintuig dat ons een gevoel van veiligheid geeft. Knuffels, kussen, strelingen zijn universele troostmiddelen, met culturele verschillen natuurlijk (1). In landen waar het dragen van baby's en huidcontact gewoonte is, huilen baby's veel minder. In het Westen neemt dit fysieke contact af naarmate kinderen ouder worden. Deze scheiding van lichamen is noodzakelijk, opdat het kind een uniek persoon zou worden, onderscheiden en apart van de ouders. In de volwassenheid is intiem fysiek contact bijna uitsluitend voorbehouden aan liefdesrelaties. En op het einde van het leven wordt het bijna volledig vervangen door professionele contacten: kinesitherapie, therapeutische massages, hygiënezorg.
De blik:
Men kan de blik opvatten als een soort van aanraking op afstand. Talrijke studies hebben aangetoond dat we mensen die ons goed in de ogen kijken, sympathieker vinden, vooral degenen die een bepaalde tijd naar ons kijken. De blik, een volgehouden blik bijvoorbeeld, is een sleutel tot de start van ontmoetingen, vooral liefdesontmoetingen, maar wekt ook sympathie, vertrouwen... Onder de blik van anderen zijn we altijd meer bereid tot samenwerken (2).
Iemand die gehospitaliseerd is, wordt voorwerp van zorg en technische handelingen. De persoon kan worden doorgestuurd van de ene afdeling naar de andere om onderzoeken te ondergaan. Het gebrek aan tijd en menselijke uitwisselingen wordt soms als onpersoonlijk ervaren. Aangeraakt worden tijdens het contact, lezen in de blik van de ander dat men nog steeds een persoon is die het waard is om aangeraakt en bekeken te worden, helpt de persoon om zijn of haar angsten en zorgen over de ziekte aan de ander toe te vertrouwen.
De stem:
Reeds in de buik van de moeder zijn kleine mensjes al gevoelig voor geluiden, klanken... De stem van de moeder is ook fundamenteel in de communicatie met de baby. De klank van de stem is belangrijk, een heel leven lang, zelfs buiten woorden om. De stem kan welwillend, troostend of juist agressief en kwaadwillig klinken. Klank en volume zijn aanwijzingen die we onbewust waarnemen om de gesprekspartner te evalueren. Een persoon met een evenwichtige (niet te hoog, niet te laag) en levendige stem zal meer charismatisch en geruststellend zijn.
Deze enkele voorbeelden tonen hoe belangrijk sociale interacties zijn om een goede levensbalans te behouden.
In deze moeilijke tijden van pandemie en lockdown is er een dramatische toename van opnames in psychiatrische ziekenhuizen. Het aantal opnames voor observatie (gerechtelijke gedwongen opnames) neemt ook toe. Een "carte blanche", ondertekend door verschillende psychiaters en eind juli gepubliceerd in het maandblad "Le Vif", onderstreept het dramatische karakter van de situatie (3).
In "Le toucher relationnel au cœur des soins" beschrijft Carine Blanchon (4) het geval van een gehospitaliseerde vrouw waarvan het fysieke lijden gepaard ging met spanningen van emotionele aard, zover zelfs dat ze het elke nacht uitschreeuwde van de pijn. De fysieke pijn van deze vrouw was een non-verbale uitdrukking van een aangevoeld gebrek aan verbinding. Pas na een paar massage- en relaxatiesessies met een verpleegster gespecialiseerd in therapeutische aanraking, kon de vrouw de woorden vinden om aan te geven hoezeer ze haar zoon, een vijfjarige kleuter, miste. Hij werd, met de beste bedoelingen, uit de buurt van het ziekenhuis gehouden. Uiteindelijk kon een bezoek van het kind worden geregeld.
De tastzin is waarschijnlijk het meest onderdrukte zintuig in onze samenleving, zodanig zelfs dat aanraking een verborgen dimensie van al onze sociale relaties wordt. Toch zijn warme gebaren, wederzijdse beschikbaarheid en tederheid geen overbodige luxe. Zij zijn wat ons menselijk maakt.
Jean-Paul Noël
(1) Le moi-peau, Didier Anzieu, Dunod, 1997.
(2) Zie tijdschrift British Science Academy, 2006.
(4) « Le toucher relationnel au cœur des soins », Carine Blanchon, Elsevier, 2014.
Nederlands 
Français