“We bakken klei en maken vazen, maar de leegte van de vaas maakt hem bruikbaar.” (Lao Tseu)

Het Centrum voor Therapeutische Activiteiten of CTA van de Clinique Fond'Roy (vzw Epsylon) is een ruimte die vele invullingen krijgt: van ergotherapie en sportactiviteiten tot schilder-, theater-, muziek-, kook-, schrijf-, literatuur- en tekenworkshops, zo mogelijk met een onderling verband dat de mogelijkheden van patiënten ten goede komt.
Het CTA onderhoudt een permanente samenwerking met de ziekenhuisafdelingen: we wonen de vergaderingen met de ziekenhuismedewerkers bij, staan mee in voor het toezicht en organiseren doelgerichte activiteiten in samenwerking met de psychologen en opvoeders, over de verschillende eenheden heen.

Daarnaast zijn we ook actief buiten het psychiatrisch ziekenhuis: Zo werken we samen met de vzw La Trace voor kliminitiaties en wandeltochten, maar ook met de Munt voor uitstappen. Tot slot blijven we na een ziekenhuisopname de patiënten verder opvolgen in het kader van nazorg.
Binnen de instelling is het CTA dus als het ware een artiestenresidentie met een culturele roeping, al schept het centrum tegelijk ruimte voor sport en beweging om de levenslust van de patiënten te prikkelen.
We zien het CTA echter vooral als een ruimte voor ontwikkeling en klinische reflectie.

Het CTA als vaas

Een collega verwoordde het als volgt: “Een pottenbakker omsluit met zijn klei het ontastbare. Hij schept een vorm om een opening heen en doet zo een leegte ontstaan binnenin de vaas. De leegte vormt dus het uitgangspunt.
We nemen de vaas als metafoor voor wat leeg of vol is om onze klinische oriëntatie vorm te geven. Het is van cruciaal belang dat de instelling haar patiënten de mogelijkheid biedt een alternatief te vinden voor wat hen kwelt.”
Enerzijds moet het CTA – net als de vaas van Lao Tseu – binnen de instelling een leegte scheppen waar dat alternatief vorm kan krijgen. De therapeutische focus ligt op de veilige afbakening van die leegte, als ruimte voor beleving, waar de patiënt niets wordt opgelegd.
Anderzijds moet de hulpverlener waakzaam blijven voor de problematiek van de overdracht.
Het CTA is hier een vaas die een veilige leegte omsluit. Wij boetseren de klei van de vaas rondom de leegte waar de patiënt zichzelf kan zijn.

En concreet? Hoe werkt het CTA?

We stellen een brede waaier van uiteenlopende activiteiten voor om zo veel mogelijk tegemoet te kunnen komen aan ieders wensen. Die 'wensen' zijn volgens ons een belangrijk vertrekpunt, wat impliceert dat de deelname aan de activiteiten vrijwillig is en blijft.
Er gebeurt heel wat in het CTA. Waar te beginnen?
Het gaat erom de patiënten te begeleiden, aan hun zijde te staan, voor hen klaar te staan en een luisterend oor te bieden. Uiteraard is de begeleiding van patiënten niet ongebruikelijk, maar bij het CTA kadert die begeleiding binnen de vele activiteiten die we aanbieden. We proberen “een ruimte te scheppen die de creativiteit voedt en waar verbeelding en houvast gestalte kunnen krijgen.” De weg die we aan de zijde van de patiënten afleggen, verloopt in drie fasen:

Het onthaal

Het gaat erom een eerste, uniek moment samen met de persoon door te brengen. De persoon in kwestie is op dat ogenblik amper of zelfs helemaal niet met het CTA vertrouwd. We wandelen samen door de gang, door de tuin of door de ruimte zelf, stellen de verschillende workshops voor en lichten de werking van het CTA toe. Sommigen zeggen ons: “ik kom hier rust zoeken” of “knutselen is niets voor mij”. Van anderen krijgen we dan weer te horen dat ze “opgelucht zijn dat er activiteiten worden aangeboden” of “iets kunnen doen dat ze al lang niet meer hebben gedaan”. Een aantal gebroken personen komen niet aan rectie toe.
Uit deze eerste ontmoeting kunnen we afleiden hoe we ons moeten opstellen: is de patiënt gemotiveerd en mogen we hem of haar weldra op een workshop verwachten, of toont de patiënt weinig interesse? We zullen de patiënten dus regelmatig uitnodigen voor een informelere ontmoeting. Patiënten die er erg aan toe zijn zullen een verregaandere en meer gestructureerde begeleiding krijgen in een poging verlangens los te weken en hun leven een nieuwe impuls te geven.

De workshops

De begeleiding van de patiënt wordt voornamelijk voortgezet tijdens de workshops van het CTA.
Elke workshop krijgt een doordachte omkadering, en er worden verschillende media aangeboden. Uiteraard zullen sommige workshops voor bepaalde personen minder geschikt zijn. Vandaar het belang van de nauwe samenwerking met de zorgeenheden. Het moet ons zicht bieden op de situatie van de patiënt, zodat hij of zij niet in moeilijkheden komt door een niet gepaste workshop.
Bij wijze van voorbeeld zullen we trachten de 'centrale workshop' – een polyvalente activiteit binnen het CTA – voor te stellen. 'Polyvalent', aangezien in deze workshop een brede waaier aan technieken en media aan bod komen die ook in andere workshops worden aangeboden. 'Centraal', aangezien deze workshop fungeert als kompas. Het is vaak de eerste stap buiten de eenheid in een vrijer kader: we zien hoe de persoon omgaat met anderen, met richtlijnen, met interesses, met verwachtingen enz. Daarna kunnen we de persoon gemakkelijker andere, specifiekere workshops voorstellen waarin bepaalde technieken verder worden uitgediept. We merken overigens op dat niet altijd met dezelfde zorverleners wordt gewerkt, in tegenstelling tot de meeste andere workshops. Alle medewerkers leiden regelmatig een workshop. De continuïteit schuilt dus in de algemene omkadering – de wanden van de vaas, zeg maar. De omkadering blijft identiek voor iedereen, maar krijgt een invulling op maat van elke patiënt, waardoor de sfeer en inhoud kunnen verschillen naargelang de workshop.
En hoe zit dat concreet? Wel, de ene patiënt kan bijvoorbeeld met het hoofd in de wolken verf op zijn of haar blad – en onvermijdelijk ook de tafel – kliederen, terwijl een andere patiënt nogal luidruchtig boetseert. Twee andere personen kunnen geconcentreerd aan hun schaakbord zitten terwijl in de leeshoek de actualiteit wordt besproken. En terwijl met Scrabble gretig punten worden gesprokkeld, heerst bij de personen die tekenen dan weer rust...
Het kan allemaal een beetje gek lijken, maar het werkt en de sfeer zit doorgaans erg goed! We verwachten niets van de patiënten. Ze kunnen hun 'vaas' een volledig persoonlijke invulling geven, met technieken en materialen naar keuze en hun eigen uitgangspunten. We blijven wel klaarstaan om hen te helpen wanneer nodig.

Het afscheid

Het afscheid komt er op een moment waarop de persoon minder behoefte aan steun en omkadering ervaart. Het valt dus niet noodzakelijk samen met het einde van de hospitalisatie. Sommige patiënten, die hun hele verblijf door trouw hebben deelgenomen aan de activiteiten van het CTA, focussen zich spontaan op de buitenwereld, bereiden zich voor op hun ontslag en nemen nog slechts sporadisch of helemaal niet meer deel. Voor hen komt de begeleiding en het werk bij het CTA op een natuurlijke manier ten einde.

Voor anderen verloopt die overgang minder vlot, is er een sterke band met het CTA of de instelling zelf en is een abrupt einde geen optie. In dat geval kunnen we nazorg aanbieden. Dan zetten we het werk voort en bieden we een alternatieve behandeling op middellange termijn.
Toegegeven, het gaat hier om een erg beknopte beschrijving van ons werk in het Centrum voor Therapeutische Activiteiten. In het licht van de talloze ontmoetingen en uiteenlopende anekdotes tijdens de workshops of andere informele gesprekken kan onze beschrijving onmogelijk compleet zijn.

René Bartholemy voor het team van het CTA
(op basis van bestaande teksten)